АҚЫЛ-ОЙ КЕМІСТІГІ БАР БАЛАЛАРДЫ КӘСІПКЕ ДЕЙІН ДАЯРЛАУДЫҢ МОДЕЛЬДЕРІ: ШЕТЕЛ ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ ТӘЖІРИБЕЛЕРДІҢ ЗЕРТТЕУІ

Аңдатпа

Мақалада ақыл-ойы кем балаларды кәсіпке дейінгі даярлау модельдерінің түрлі елдердегі (АҚШ, ЭЫДҰ/Еуроаймақ елдері-Германия, Литва; Ресей және Қазақстан) салыстырмалы талдауы ұсынылған. Бұл зерттеудің мақсаты – тиімді тәжірибелер мен тәсілдерді анықтап, оларды арнайы білім беру жүйесіне бейімдеу және енгізу. Зерттеу заманауи халықаралық және ұлттық нормативтік құжаттарға, ғылыми жарияланымдарға және мамандандырылған ұйымдардың (OECD, UNESCO, Eurostat және т.б.) есептеріне сүйенеді. Алынған нәтижелер Қазақстандағы ақыл-ойы кем балалардың кәсіпке дейінгі даярлау тәсілдерін жетілдіру үшін, жаһандық үрдістер мен жергілікті контекстті ескере отырып, пайдаланылуы мүмкін. Кәсіпке дейінгі даярлау – бұл оқушылардың табысты әлеуметтенуі, кәсіби бағдарлануы және қоғам мен еңбек нарығына кейінгі интеграциясы үшін маңызды фактор ретінде қарастырылады. Зерттеуде ғылыми әдебиеттерді талдау, ұлттық жүйелерді салыстырмалы талдау және ақпаратты синтездеу әдістері қолданылды. Нәтижелерге тұжырымдамалық модельдерді сипаттау мен талдау (Гвоздева, Старобина, өзін-өзі анықтау теориясына негізделген тәсілдер), халықаралық тәжірибені, негізгі заңнамалық актілерді, білім беру бағыттарын, қолдау тетіктерін және қолданыстағы қиындықтарды талдау кіреді. Бұл мәліметтер елдер/өңірлер топтары бойынша салыстырмалы кесте түрінде берілген. Қазақстандағы жағдайға ерекше назар аударылған, оның ішінде қазіргі саясатқа, тәжірибелерге және педагогтер мен ата-аналар сияқты мүдделі тараптардың пікірлеріне талдау жасалған. Әртүрлі модельдерді талдау негізінде Қазақстандағы жеңіл дәрежедегі ақыл-ой кемістігі бар (ЖАЕК) балаларға арналған бейімделген төрт кезеңдік кәсіпке дейінгі даярлау моделі ұсынылды. Талқылау барысында алынған нәтижелер түсіндіріліп, модельдер салыстырылып, мәселелер қарастырылып, Қазақстандағы кәсіпке дейінгі даярлау жүйесін жетілдіру бойынша ұсыныстар берілді.