МАҚТААРАЛ МАССИВІНІҢ СУАРМАЛЫ ЖЕРЛЕРІНІҢ ГИДРОГЕОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫНЫҢ МАТЕМАТИКАЛЫҚ МОДЕЛІ

Аңдатпа

Мақала Түркістан облысында орналасқан Мақтаарал суару массивіндегі тік дренаж жүйесінің (ТДЖ) тиімділігін бағалауға арналған. Бұл зерттеудің өзектілігі су ресурстарының тапшылығының өсуі жағдайында және Қазақстанның стратегиялық құжаттарында белгіленген суармалы жерлердің көлемін арттыру міндеттерін орындау үшін су және жер ресурстарын ұтымды пайдаланудың қажеттілігімен негізделген. Гидрогеологиялық режимді математикалық модельдеу GMS ортасындағы MODFLOW модулін қолдану арқылы жүзеге асырылды. Гидрогеологиялық жағдайлар схемаланды, гидродинамикалық модель жасалды, жер асты суларының фильтрация режимі модельденді, су теңгерімі есептеліп, болжамды сценарийлер талданды. Модельдеу нәтижелері қазіргі ТДЖ схемасы тұзданған аумақтардағы жер асты сулары деңгейін жеткілікті түрде төмендете алмайтынын, бұл екінші реттік тұздану процестерінің дамуына және егін түсімінің төмендеуіне әкелетінін көрсетті. Жүргізілген талдау негізінде ТДЖ параметрлері мен жұмыс режимін оңтайландыру бойынша ұсыныстар берілді, оның ішінде ұңғымалар санын көбейту және олардың орналасуын жақсарту. Ұсынылған шараларды жүзеге асыру мелиорация іс-шараларының тиімділігін арттырып, аймақтағы тұрақты ауыл шаруашылығын жүргізуге қолайлы жағдайлар жасайды. Алынған нәтижелер ұқсас жағдайлары бар басқа суармалы аймақтарда да қолданылуы мүмкін.

Жұмыста аймақтың гидрогеологиялық жағдайларының ерекшеліктері келтірілген. Жер асты суларын сүзу мәселесін шешу жер асты суларын математикалық модельдеу GMS жүйесі арқылы жүзеге асырылды. Қолданыстағы табиғи жағдайларға сәйкестігін қамтамасыз ету үшін модель калибрленді. Бұл жұмыстың ерекшелігі, ол СВД жұмысының үш сценарийін қарастырады, оның ішінде оның жұмысының оңтайлы нұсқасы таңдалды, ол су алуы 30 л/с су ұңғымаларының санын көбейтуді көздейді.