СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҚҰМАЙ ДАҚЫЛДАРЫНЫҢ СОРТТАРЫ МЕН БУДАНДАРЫНЫҢ ФЕНОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Аңдатпа

Қант құмайы мен құмай-судан будандары Солтүстік Қазақстанда сирек кездесетін дақылдар. Оларды аймаққа егуді қиындататын факторлардың бірі – аймақтың солтүстіктегі климаттық жағдайларына бейімделетін сорттар мен будандардың аз түрі. Бұл жағдайлар жылу мен ылғалдың жетіспеушілігімен, сондай-ақ аязсыз қысқа кезеңмен сипатталады. Бұл тұрғыда әр түрлі жетілу деңгейіне жететін сорттар мен будандарды таңдау өте маңызды: сүттің пісуі (жем үшін) және толық пісуі (тұқым үшін). Зерттеу үшін қант құмайының 9 түрі және 7 құмай-суданк буданы пайдаланылды. Эксперименттер 2020-2022 жылдары Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университетінің алаңында жүргізілді. Зерттеу нәтижесінде тұқымның толық жетілуіне қол жеткізе алатын сорттар анықталды: Капитал (орташа вегетациялық кезең 101 күн) және Волонтер(103 күн). Дәннің уыздалатын сорттары да анықталды: Севилья, Сахара, Волжское 51 және Чайка. Аймақтық жағдайда көшеттер пайда болғаннан бастап гүлденуге дейін 70-75 күнге созылатын вегетациялық кезең оңтайлы болып саналады. Зерттелген құмай суданның будандарында тұқым түзуге уақыт болмады және шөп немесе жасыл жем ретінде пайдалану үшін ұсынылды. Алынған нәтижелер Солтүстік Қазақстан жағдайында Қант құмайын селекциялау мүмкіндігі туралы айтады және жергілікті сорттарды шығаруға жол ашады.