ЖАЗДЫҚ ЖҰМСАҚ БИДАЙДЫҢ АСТЫҚ САПАСЫНЫҢ ГЕНДЕРІНІҢ МОЛЕКУЛАЛЫҚ-ГЕНЕТИКАЛЫҚ ТАЛДАУЫ

Аңдатпа

Жұмыста қазақстандық селекцияның жұмсақ жаздық бидай дәнінің сапасын арттыруға әсер ететін гендер комбинацияларын анықтау туралы ақпарат берілген. Бидай дәнінің сапасын арттыруға немесе төмендетуге жауапты Glu-D1 x2-x5, Glu-D1 y10-y12, Glu-A1, Glu-B1-x7, Wx-A1, Wx-D1, Wx-B1 гендік аллельдері анықталды. Glu гендерінің аллельді нұсқалары глютениндердің компоненттік құрамын генетикалық бақылауды жүзеге асырады, олардың ішінде жоғары молекулалық (HMW-GS) глютениндердің биосинтезіне жауап беретін Glu-1 локусы ерекше маңызға ие. Бидай крахмалы негізінен полисахаридтердің екі түрі – амилоза және амилопектин арқылы түзіледі. Амилоза синтезі амилопласттарда вакси ақуызы деп те аталатын түйіршікпен байланысқан крахмал синтаза ферментінің (GBSS, granule-bound starch synthase) қатысуымен жүзеге асырылады. Бұл ферменттің синтезіне WX (waxy) гендер тобы жауап береді. Жұмыс Қазақстандық селекциядағы бидайдың 37 үлгісімен жүргізілді, мысалы 347/11, 233/10, 342/08, 199/14-1, 249/14-2, 215/14, 242/15, 204/14-1, 274/13, , 241/14, 182/14, 216/12, 169/15, 224/14, 52/15, 285/16, 166/14, 194/14, 322/14, 210/14, 73/15, 132/15, 48/14, 143/09, 241/14-2, 83/05, 204/14-2, 307/14, 326/16-1, 86/15, 129/14, 326/16-1, 249/14-4, стандарт ретінде Асыл Сапа st, Астана, Ақмола 2, st тың мерейтойлық st сияқты сорттар болды. ("Астық шаруашылығының ғылыми-өндірістік орталығы" ЖШС. А. И. Бараева). Зерттеу нәтижелері бойынша Асыл Сапа st, Астана сияқты сапалы гендердің үздік комбинациясы бар донорлар үлгілері анықталды, 169/15, 73/15, 204/14-2, 86/15, 166/14, 347/11, 241/14, 132/15, 129/14, жаздық жұмсақ бидайдың жоғары сапалы сорттарын жасау кезінде селекциялық бағдарламаларда одан әрі пайдалану ұсынылуы мүмкін.